Kỹ năng giao tiếp sư phạm là một yếu tố quan trọng trong nghề giáo. Nó không chỉ giúp giáo viên truyền đạt kiến thức một cách hiệu quả mà còn giúp xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với học sinh, tạo động lực học tập và góp phần vào sự phát triển toàn diện của các em. Bài viết của kynangxinviec.com sẽ đi sâu vào khái niệm, phân loại và tầm quan trọng của kỹ năng giao tiếp sư phạm, đồng thời cung cấp các phương pháp rèn luyện để nâng cao kỹ năng này.
Kỹ năng giao tiếp sư phạm là gì?
Kỹ năng giao tiếp sư phạm là sự phối hợp phức tạp của các thao tác, cử chỉ, điệu bộ, vận động cơ mặt, ánh mắt, nụ cười và ngôn ngữ nói của giáo viên. Nhằm mục đích tạo ra một môi trường giao tiếp hiệu quả, giúp học sinh tiếp thu kiến thức và phát triển toàn diện.
Bằng khả năng nhận thức nhanh chóng các biểu hiện bên ngoài và tâm lý bên trong của cả học sinh và bản thân giáo viên. Từ đó, sử dụng hợp lý các phương tiện ngôn ngữ và phi ngôn ngữ để tổ chức, điều khiển và điều chỉnh quá trình giao tiếp nhằm đạt mục đích giáo dục.
Việc rèn luyện kỹ năng giao tiếp thường xuyên trong quá trình đào tạo tại trường sư phạm và trau dồi trong quá trình giảng dạy thực tế. Không chỉ giúp giáo viên trở nên chuyên nghiệp hơn mà còn giúp tạo ra một môi trường học tập tích cực, hiệu quả và thân thiện cho học sinh.
Kỹ năng giao tiếp sư phạm rất quan trọng đối với giáo viên
Các nhóm kỹ năng giao tiếp sư phạm
Kỹ năng giao tiếp sư phạm là một lĩnh vực nghiên cứu rộng lớn, được các nhà tâm lý giáo dục trong và ngoài nước quan tâm và phân loại theo nhiều tiêu chuẩn khác nhau.
Phân loại theo tiêu chuẩn của các nhà tâm lý giáo dục
- Kỹ năng thiết lập mối quan hệ: Khả năng tạo dựng sự tin tưởng, gần gũi và tôn trọng giữa giáo viên và học sinh.
- Kỹ năng cân bằng nhu cầu: Biết cách đáp ứng nhu cầu của cả giáo viên và học sinh trong quá trình giao tiếp.
- Kỹ năng lắng nghe: Chú tâm lắng nghe và thấu hiểu những gì học sinh nói và không nói.
- Kỹ năng tự chủ cảm xúc và hành vi: Kiểm soát cảm xúc và hành vi của bản thân, tránh những phản ứng tiêu cực.
- Kỹ năng tự kiềm chế và kiểm tra đối tượng giao tiếp: Nhận biết và điều chỉnh hành vi của học sinh một cách khéo léo.
- Kỹ năng diễn đạt: Sử dụng ngôn ngữ rõ ràng, mạch lạc, linh hoạt và phù hợp với từng đối tượng học sinh.
- Kỹ năng thuyết phục: Khả năng thuyết phục học sinh làm theo những yêu cầu, hướng dẫn của giáo viên.
- Kỹ năng điều khiển quá trình giao tiếp: Điều chỉnh và kiểm soát quá trình giao tiếp để đạt được mục tiêu giáo dục.
Xem thêm: 7 kỹ năng giao tiếp qua điện thoại với khách hàng và đồng nghiệp
Phân loại theo TheluNova và Ramatilenna
- Nhóm kỹ năng định hướng trước giao tiếp: Chuẩn bị tâm lý, kiến thức và phương pháp trước khi bước vào giao tiếp.
- Nhóm kỹ năng tiếp xúc trong quá trình giao tiếp: Sử dụng ngôn ngữ, cử chỉ, điệu bộ và biểu cảm khuôn mặt để tạo sự tương tác với học sinh.
- Nhóm kỹ năng độc đáo hướng đến giá trị: Sử dụng giao tiếp để truyền đạt các giá trị, đạo đức và nhân cách cho học sinh.
Phân loại theo các nhà tâm lý học Xô Viết
- Giai đoạn điều khiển, điều chỉnh và phát triển quá trình giao tiếp: Giáo viên chủ động điều khiển và điều chỉnh quá trình giao tiếp để đạt được mục tiêu giáo dục.
- Giai đoạn phân tích và xây dựng mô hình giao tiếp: Giáo viên phân tích hiệu quả của quá trình giao tiếp và xây dựng mô hình giao tiếp mới cho các hoạt động tiếp theo.
Dựa vào những căn cứ trên, người ta chia kỹ năng giao tiếp sư phạm thành ba nhóm kỹ năng: kỹ năng định hướng, kỹ năng định vị và kỹ năng điều khiển quá trình giao tiếp.
Xem thêm: Bật mí 11 kỹ năng cần nằm để viết Email chuyên nghiệp
3 kỹ năng giao tiếp sư phạm và cách rèn luyện
Kỹ năng định hướng giao tiếp sư phạm
Kỹ năng định hướng giao tiếp là khả năng quan sát và phân tích các biểu hiện bên ngoài của người khác (sắc thái, biểu cảm, cử chỉ, ngôn ngữ,…) để hiểu rõ trạng thái tâm lý, cảm xúc và suy nghĩ của họ. Trong bối cảnh sư phạm, kỹ năng này giúp giáo viên nắm bắt tâm lý học sinh, từ đó có phương pháp tiếp cận và hỗ trợ phù hợp.
Để nắm bắt được tâm lý của học sinh, giáo viên cần tinh tế quan sát các sắc thái, biểu cảm, ngữ điệu, thanh điệu của ngôn ngữ, cử chỉ, điệu bộ, động tác của học sinh để hiểu rõ tâm trạng, thái độ của các em. Ví dụ, một học sinh cúi đầu, tránh ánh mắt có thể đang buồn hoặc lo lắng, trong khi một học sinh nói năng dứt khoát, cử chỉ mạnh mẽ có thể đang tự tin hoặc tức giận.
Từ những biểu hiện bên ngoài, giáo viên cần suy luận để hiểu rõ hơn về tính cách, suy nghĩ và động cơ của học sinh. Điều này giúp giáo viên có cách tiếp cận phù hợp với từng học sinh, tạo sự đồng cảm và tin tưởng.
Tuy nhiên, việc nắm bắt tâm lý rất khó khăn bởi cùng một cảm xúc nhưng biểu hiện ra bên ngoài có thể khác nhau và nhiều học sinh không biểu hiện cảm xúc ra bên ngoài. Nên giáo viên cần phải “Phác thảo chân dung tâm lý” để có thể hiểu rõ tâm lý và suy nghĩ của học sinh.
Để phác thảo chân dung tâm lý, giáo viên cần thu thập thông tin về học sinh (thông qua quan sát, trò chuyện, hồ sơ học tập,…) để biết điểm mạnh, điểm yếu, nhu cầu và khó khăn của từng học sinh. Từ đó dự đoán trước những phản ứng, hành vi của học sinh trong các tình huống khác nhau và có phương án ứng phó phù hợp.
Việc hiểu rõ tâm lý, điểm mạnh, điểm yếu và nhu cầu của học sinh giúp giáo viên linh hoạt điều chỉnh cách giao tiếp, nội dung bài giảng, phương pháp giảng dạy,… sao cho phù hợp với tâm lý và khả năng tiếp thu của học sinh. Giúp tạo dựng mối quan hệ tích cực, gần gũi và tin cậy, từ đó hỗ trợ các em tốt hơn trong học tập và cuộc sống.
Hiểu rõ tâm lý học sinh giúp giáo viên điều chỉnh chương trình giảng dạy phù hợp
Kỹ năng định vị trong giao tiếp sư phạm
Kỹ năng định vị là khả năng đặt mình vào vị trí của học sinh để hiểu cảm xúc, suy nghĩ và nhu cầu của các em. Điều này giúp tạo ra môi trường giao tiếp cởi mở, an toàn, nơi học sinh cảm thấy được lắng nghe và tôn trọng.
Kỹ năng định vị của giáo viên còn là việc xác định xác định đúng thời gian và không gian giao tiếp. Biết chọn thời điểm mở đầu câu chuyên, lúc nào nên dừng và lúc nào tiếp tục hoặc kết thúc quá trình giao tiếp.
Muốn đạt được những kỹ năng trên, đòi hỏi giáo viên phải rèn luyện qua thực tiễn, tích lũy kiến thức và kinh nghiệm, đồng thời luôn giữ sự chân thành và tôn trọng trong giao tiếp.
Luôn thấu hiểu và lắng nghe học sinh
Kỹ năng điều khiển quá trình giao tiếp sư phạm
Kỹ năng điều khiển quá trình giao tiếp sư phạm là khả năng chủ động dẫn dắt và điều chỉnh cuộc đối thoại để đạt được mục tiêu giáo dục. Kỹ năng này bao gồm:
- Thu hút học sinh: Bằng cách sử dụng các ngôn ngữ cơ thể như ánh mắt, nụ cười, cử chỉ thân thiện và tự nhiên để tạo thiện cảm cho học sinh. Chọn đề tài thu hút sự quan tâm của học sinh. Tạo ra sự tương tác và tham gia vào cuộc trò chuyện. Sử dụng các phương pháp giảng dạy sáng tạo, lôi cuốn như trò chơi, hình ảnh, video, âm nhạc, v.v.
- Tìm ra đề tài giao tiếp: Luôn quan sát và lắng nghe để hiểu rõ sự hứng thú của học sinh. Chọn đề tài phù hợp với lứa tuổi và trình độ nhận thức của học sinh. Chuẩn bị những thông tin hữu ích và lôi cuốn, liên quan đến cuộc sống của học sinh.
- Duy trì giao tiếp: Đặt những câu hỏi mở để kích thích học sinh chia sẻ suy nghĩ và ý kiến. Thể hiện sự quan tâm, lắng nghe chủ động để tạo ra sự tương tác. Kiểm soát tốc độ giao tiếp cho phù hợp với khả năng tiếp nhận của học sinh.
- Kỹ năng xác định nguyện vọng, hứng thú của học sinh: Quan sát ngôn ngữ cơ thể, biểu hiện cảm xúc của học sinh. Lắng nghe chủ động để nắm bắt những điểm quan tâm của học sinh. Đặt những câu hỏi mở để khám phá thêm về nhu cầu của học sinh.
- Làm chủ trạng thái cảm xúc: Là kỹ năng kiểm soát cảm xúc của mình trong mọi tình huống giao tiếp. Tạo ra sự tích cực và hứng thú cho bản thân và học sinh.
- Sử dụng phương tiện giao tiếp: Là kỹ năng lựa chọn từ ngữ phù hợp với lứa tuổi và trình độ nhận thức của học sinh. Biết sử dụng ngữ điệu và nhịp điệu phù hợp để tạo ra sự thu hút và giao tiếp hiệu quả. Biết kết hợp ngôn ngữ với tác phong, cử chỉ, điệu bộ, nét mặt để tăng cường hiệu quả giao tiếp.
Tóm lại, kỹ năng giao tiếp sư phạm là một nghệ thuật tinh tế và phức tạp, đòi hỏi sự rèn luyện không ngừng từ phía người giáo viên. Bằng việc thấu hiểu và áp dụng thành thạo các kỹ năng định hướng, định vị và điều khiển quá trình giao tiếp, giáo viên có thể xây dựng một môi trường học tập tích cực, tạo sự kết nối và đồng cảm với học sinh, từ đó truyền đạt kiến thức và giá trị một cách hiệu quả.
Xem thêm các bài viết liên quan:
